به نقل از «تابناک»

چرا همچون گذشته نمی‌توانیم «حکیم» تربیت کنیم؟

تاریخ انتشار: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۶۷۵۴۹۷

برای بحث در خصوص «جایگاه حکمت در ایران امروز» باید نخست مشخص کرد که حکمت به چه معنا است؟ در چه نسبتی با فلسفه و علوم دیگر قرار می‌گیرد؟ و از چه زمانی در ایران قوت گرفت و امروز وضعیت ما در تربیت حکیم چگونه است؟

چیستی حکمت

از تعریف «حکمت» می‌توان به تعریف «انسان» رسید؛ به عبارت دیگر در تعریف انسان «حکمت» نهفته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

قدما، انسان را حیوان ناطق یا عاقل می‌خواندند؛ به این معنا که انسان، حیوانی است که فکر، فهم و عقل دارد. به زعم قدما، «فهم» سرآغاز عقل و «عقل» کمال فهم است. بنابراین، انسان می‌تواند همه چیز را بشناسد؛ به همین خاطر تمام علوم و فنون در میان انواع موجودات صرفاً به انسان اختصاص داده شده است.

اما برخی همچون افلاطون حکمت را به شیوه دیگری تعریف می‌کنند و بر این باورند که حکمت، تشبه به خداوند است؛ به این معنا که انسان مظهر تمامی اسماء و صفات خدایی است، به همین جهت این شایستگی را پیدا کرده که خلیفه خداوند باشد و خداوند این قدرت را داده تا ما همه چیز را بشناسیم. بنابراین، تعریف حکمت، تعلق است و تعلق؛ یعنی خداگونه شدن. خداوند همه صفات خود را به صورتی بالقوه به ما داده است و ما باید صفات خودمان را به صفات الهی برگردانیم و الهی شویم. یک تعریف دیگر از حکمت، تعریفی است که ملاصدرا اعلام می‌کند و آن «تولد ثانی» است. ما دو نوع تولد داریم؛ یکی، «تولد جسم» و دیگری «تولد روح»، که تولد روح کار حکمت است.

تفاوت حکمت و فلسفه

در این فضا، این پرسش مطرح می‌شود که اساساً تفاوت فلسفه و حکمت چیست؟ واقعیت این است که قدما، بیشتر فلسفه و حکمت را یکی می‌گرفتند و حکمت را درجه عالی فلسفه تلقی می‌کردند. اما به نظر می‌رسد که امروز با اینکه فلسفه همچنان اهمیت والایی دارد و به مسائل مهمی می‌پردازد اما از مبادی حکمت قدری فاصله گرفته است و نمی‌توان فلسفه و حکمت را به یک معنا به کار برد.

فارغ از تفاوت حکمت و فلسفه، باید به تفاوت «علم» و «حکمت» نیز توجه داشت. واقعیت این است که هر علمی از درجاتی از حکمت برخوردار است؛ چون انسان را از جهل رهایی می‌دهد اما با این حال، آنچه «علم» و «حکمت» را از هم متمایز می‌کند، این است که حکمت موضوعی فراتر از علوم دیگر دارد، علوم دیگر همه به موجود خاصی توجه دارند اما حکمت به مسائلی کلی می‌پردازد و می‌کوشد تا به «معرفت حقیقی اشیا» برسد؛ اینکه حقیقت انسان چیست؟ خوبی و بدی به چه معنا است؟ رفتار چگونه باید باشد؟ چگونه رفتاری انسان را به سعادت می‌رساند؟ و... همه اینها نیاز به حکمت دارد تا پاسخ داده شود. بنابراین، می‌توان گفت که حکمت، «علم به مطلق» و «مطلقِ علم» است. این در حالی است که علوم دیگر، علوم مقید هستند.

جایگاه حکمت در ایران

حال این پرسش مطرح می‌شود که حکمت در ایران از چه جایگاهی برخوردار است؟ واقعیت این است که ایران چه قبل و چه بعد از اسلام «سرزمین حکمت» بوده است و ایرانیان همواره به حکمت شهره بودند تا آنجا که می‌توان مدعی شد بزرگان حکمت اسلامی بیشتر ایرانی هستند و از آن جمله می‌توان به فارابی، کندی (هرچند که عرب بود ولی شاگردان او به خراسان آمدند) ابوالحسن عامری، ابن‌سینا و... اشاره کرد که هر یک کتاب‌های بسیاری در حکمت به رشته تحریر درآوردند.

بعد از اسلام هم از آنجا که قرآن کریم، خود را به حکمت معرفی می‌کند، حکمت ایرانی قوت بیشتری گرفت. البته ذکر این نکته ضروری است که حکمت منحصر به قرآن نیست بلکه وصف همه کتب الهی و وصف همه پیامبران است و اسلام صرفاً از این جهت که مروج حکمت بود و مردم را به آموختن آن دعوت و تشویق می‌کرد، در حکمت پیشی گرفته است. از این رو، در ایران هر جا که مرکز قدرت سیاسی می‌شد، به مرکز حکمت نیز بدل می‌شد. در این راستا می‌توان از شهرهایی همچون خراسان، تبریز، اصفهان، شیراز، قم، تهران (شهر هزار حکیم) نام برد.

واقعیت این است که حکمت در ایران از یک حیات مستمر و پایدار برخوردار بوده است هرچند که بزرگ‌ترین مخالفان فلسفه هم در ایران بوده‌اند، امثال غزالی، شهرستانی و فخررازی از این جمله هستند اما همین نقدها و اشکالات، باعث رشد فلسفه و حکمت در ایران شد؛ این نقدها اغلب از جانب فقها، متکلمان معتزلی و عرفا نیز مطرح می‌شد.
ایران تنها کشوری است که یک سنت فلسفی پیوسته دارد، این را در کشورهای دیگر نمی‌توان یافت. در کشورهای دیگر اصول عقاید به جای فلسفه خوانده می‌شود و اگر هم فلسفه بخوانند آن را از دیدگاه مستشرقان می‌خوانند.

چرا امروزه حکیم نداریم؟

به نظر می‌رسد که حکمت در ایران امروز، رونق گذشته خود را از دست داده است و ما همچون گذشته حکیم نداریم و شاید چرایی آن را بتوان در دوگانگی فلسفه اسلامی و فلسفه غرب رد گیری کرد.

این دوگانگی با آمدن «دانشگاه» در ایران کلید خورد. در گذشته، به معنای امروزی «دانشگاه» نداشتیم و فلسفه اسلامی در مکتب‌خانه‌ها تعلیم داده می‌شد. با آمدن دانشگاه‌ها بود که بتدریج فلسفه غرب هم مطرح شد. اما با این حال، تعداد کمی به دانشگاه آمدند و به همین خاطر نتوانستیم دیالوگی میان «فلسفه اسلامی» و «فلسفه غرب» ایجاد کنیم و با نگاهی انتقادی به فلسفه غرب، رهیافت‌هایی برای امروزمان بیابیم.

از طرفی دیگر، فلسفه اسلامی هم رونق و شکوهی را که قبل از آمدن دانشگاه داشت از دست داد. بنابراین، نیاز امروز ما، یک دیالوگ جدی میان فلسفه‌اسلامی و فلسفه‌غرب است و مادامی که نتوانیم این دوگانگی را به یک وحدت بدل کنیم، نمی‌توانیم همچون گذشته «حکیم» تربیت کنیم.

* استاد فلسفه و عضو هیأت علمی فرهنگستان علوم

این مطلب نخستین بار در روزنامه ایران منتشر شده است.

منبع: تابناک

کلیدواژه: حکمت حکیم تربیت حکیم فلسفه فلسفه اسلامی معامله قرن افزایش قیمت بنزین دادگاه لاهه حملات غزه رمز یکبار مصرف

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.tabnak.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «تابناک» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۶۷۵۴۹۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

اساتید در شکل‌گیری شخصیت انسان‌هایی که آینده جامعه را می‌سازند، بسیار مؤثر هستند

رئیس دانشگاه شهید باهنر کرمان با تجلیل از مقام رفیع و جایگاه ارزشمند اساتید گفت:اساتید دانشگاه در شکل‌گیری شخصیت انسان‌هایی که آینده جامعه را می‌سازند، بسیار مؤثر هستند.

به گزارش گروه استان ها خبرگزاري دانشجو حسین اکبری‌فرد رئیس دانشگاه شهید باهنر کرمان در مراسم تجلیل از اساتید برتر این دانشگاه در تالار وحدت دانشگاه، ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهید مرتضی مطهری و تبریک روز معلم به اساتید دانشگاه، پیشرفت و پویایی دانشگاه را مرهون تلاش و ایثار اساتید گرانقدر دانست.

وی افزود: جایگاه علم و مقام معلم و استاد در فرهنگ ایران و اسلام همواره رفیع و قابل‌احترام بوده است؛ مایه سرافرازی و مباهات است که پس از گذر قرن‌ها، همچنان مراکز معتبر علمی و دانشگاهی جهان از خزانه ارزشمند آثار استادان و مفاخر ایرانی بهره می‌برند.

او اظهار داشت:شکوفایی استعدادها، انتقال دانش، اعتلای ارزش‌های انسانی و تربیت نسل‌های پی‌درپی، مرهون ایثار و فداکاری استادانی است که در ادامه سنّت و رسالت انبیا الهی برای هدایت انسان‌ها همّت نموده‌اند؛ بنابراین مایه مباهات و خوشبختی است که در تقویم ما روزی با عنوان روز گرامیداشت مقام معلم نام‌گذاری شده است؛ زیرا معلمان و اساتید در شکل‌گیری شخصیت انسان‌هایی که آینده جامعه را می‌سازند، بسیار مؤثر هستند.

اکبری فرد، بزرگداشت سالروز شهادت استاد عالی‌قدر حوزه و دانشگاه، آیت‌الله مرتضی مطهری و گرامیداشت روز معلم، را فرصت مغتنمی دانست تا ضمن ارج‌نهادن به مقام شامخ و جایگاه اندیشه این عالم فرزانه، مراتب سپاسگزاری و قدردانی خود را محضر استادان و اعضای محترم هیئت‌علمی که عهده‌دار امر آموزش و پژوهش در دانشگاه هستند، تقدیم کنیم.

رئیس دانشگاه اعلام کرد: در سی و یکمین آئین نکوداشت اعضای هیئت‌علمی نمونه کشوری که توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد، از سه دانشگاه در استان کرمان اساتید نمونه کشوری معرفی و از ایشان تجلیل شده است؛ از دانشگاه شهید باهنر کرمان محمدی‌نژاد، از دانشگاه، ولی عصر رفسنجان هاشمی و از دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته ماهان دکتر فدایی انتخاب شده‌اند.

رئیس دانشگاه معین استان ضمن تبریک به این دانشگاه‌ها و اساتید منتخب، ابراز امیدواری کرد؛ استان کرمان همواره در عرصه علم و دانش بدرخشد و نصیحت روانشاد مهندس علیرضا افضلی‌پور مبنی بر تربیت دانشجویان واقعی توسط اساتید سرلوحه کار‌های آموزشی قرار گیرد تا دانشجوی واقعی تربیت شود. 

وی افزود:در این راستا باید دانشجویانی تربیت کرد که بعد از فارغ‌التحصیلی بتواند کارخانه‌ای را ایجاد کند، معدنی را به بهره‌برداری برساند و یا خدمت مفیدی به جامعه ارائه دهد.

*نقش موثر در تربیت مدیران آینده

سپس نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه کرمان نیز یاد و خاطر شهید مرتضی مطهری را گرامیداشت و گفت: خداوند تبارک و تعالی انسان‌ها را به گونه‌ای اجتماعی خلق کرده است که وقتی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنیم یا موثریم یا متاثر؛ یعنی اینکه یا اثر می‌گذاریم و یا اثر می‌پذیریم؛ بنابراین معلم و استاد قرار است موثر باشند. 

حجت الاسلام حسن علیدادی افزود:گاهی هیبت علمی و ویژگی‌های شخصیتی استاد به شدت دانشجویانش را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد؛ تاثیر استاد در دانایی‌هایش است؛ استاد دانا با دانش و اندوخته علمی خود می‌تواند عمیق‌ترین تاثیرات را بر دانشجویانش داشته باشد.

امام جمعه کرمان در پایان ابراز امیدواری کرد؛ اساتید و معلمان که سکاندار تعلیم و تربیت نسل جوان هستند، به این مقوله توجه ویژه‌ای داشته باشند و بتوانند با علم و دانایی خود نقش موثری در راستای تربیت نسل جوان و مدیران آینده برای جامعه ایفا نمایند.

 

*اهميت تربيت انسان‌های مفید

در ادامه مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه شهید باهنر کرمان نیز گفت: خداوند فرصتی به ما داده است تا در مجموعه‌ای علمی و در کنار نسلی قرار بگیریم که در آینده نزدیک، عهده‌دار بخش مدیریتی جامعه خواهد شد.

حجت الاسلام حسن عسکری افزود: در منابع و روایات دینی برای معلمان، استادان و همه کسانیکه نقش انتقال دهنده علم به جوانان را عهده دار هستند، جایگاه و ارزش بالایی بیان شده است؛ زیرا از نگاه دینی، معلم کسی نیست که فقط تخصص داشته باشد و تنها علم و مهارت خودش را منتقل کند. 

او اظهار داشت: معلم و استاد کسی است که اگر مخاطبی در اختیارش باشد، به پرورش شخصیت مخاطبش نیز توجه داشته باشد و انسان‌های مفید تربیت کند تا به واسطه علم و دانشی که کسب می‌کنند، درجامعه مفید باشد.

وی در ادامه روایتی از پیامبر اکرم (ص) نقل کرد که ایشان برای معلمان و مقام ارجمند آنان ارزش فوق العاده‌ای قائل بود و در دعاهایش می‌فرمود: "اللهم اغفر للمعلمین و اطل اعمارهم و بارک لهم فی کسبهم" خداوندا معلمان را بیامرز و عمر طولانی به آنان عطا فرما و کسب و کارشان را مبارک گردان".

حجت الاسلام عسکری ابراز امیدواری کرد: تا همه استادان و معلمان مشمول دعای خیر پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) باشند تا بتوانند آنگونه که شایسته است به رسالت آموزشی خود عمل نمایند.